اسانسور و زلزله :
با توسعه و شهرنشینی و رشد ساختمان سازی در شهر ها که در نتیجه استفاده از علوم مختلف و مصالح مقاوم بوده است، ساخت و اسکان در ساختمان های بلند نیز با افزایش سرعت آسانسورها و تحول در این صنعت امکان پذیر شده است. این در حالی است که بخشی از این شهرها و ساختمان های بلند در مناطق زلزله خیز و روی گسل های فعال ساخته شده اند و این ساختمان ها در معرض زمین لرزه بوده، در چنین شرایطی احتمال اینکه مسافران داخل کابین آسانسور حبس شده، در معرض خطر باشند، زیاد است.
زلزله های بسیاری را در سراسر جهان شاهد بوده ایم. زمین لرزه ۶.۳ ریشتر دی ماه سال ۸۲ شهر بم یکی از بزرگترین آنها بوده و شهر بم را ویران ساخت و بعد از آن نیز زلزله هایی به وقوع پیوست که از جمله آن می‌توان زمین لرزه اخیر در اقیانوس هند (تسونامی) یا زمین لرزه ۱۹۹۹ ازمیر ترکیه را نام برد که طی آن آسیب عمده ای به ساختمان های مسکونی و صنفی ازمیر و نواحی نزدیک استانبول وارد شد و بی شک آخرین نیز نخواهد بود.
در سال های اخیر مهندسان سعی کرده اند در طراحی ساختمان ها در هنگام زلزله حد قابل قبولی را برای آسیب ساختمان مشخص می‌کنند و میران مقاومت توانایی که مورد نیاز آنهاست در طرح خود که مبتنی بر کارایی است در نظر بگیرند که پس از وقوع زلزله با شدت پیس بینی شده، ساختمان دست نخورده باقی بماند و در این شرایط شبکه های آب، برق و گاز و نیز آسانسور و دیگر تجهیزات مشابه فعال بمانند.
پس از زمین لرزه های ۱۹۶۴ آلاسکا و ۱۹۷۳ کالیفرنیا در آمریکا و نیز همزمان در کشورهای ژاپن و کانادا در زمینه ایمنی آسانسورها در ساختمان ها و کارایی آنها به هنگام وقوع زلزله تحقیقات وسیعی صورت گرفت و باعث شد پیش بینی الزاماتی در مقررات مذکور جهت پیش گیری از حوادث در هنگام زلزله انجام پذیرد.
هنگام وقوع زلزله اگر آسانسور در حال سرویس دهی باشد، امکان حبس شدن مسافران داخل کابین وجود دارد.
در گزارش بازرسی کارشناسان از آسانسور ساختمان هایی که پس از وقوع زلزله در کشور آمریکا مورد آسیب قرار گرفته اند، اشکالاتی به شرح زیر دیده شده است :
– خارج شدن وزنه ها از قاب وزنه تعادل و در تعدادی از موارد سقوط انها روی کابین
– خارج شدن قاب وزنه ی تعادل از ریل ها پس از شکستن کفشک های هادی یا کج شدن ریل ها
– خارج شدن کابین از ریل ها
– واژگون شدن کابین از ریل ها
– تخریب مکانیزم سیم بکسل ها و خارج شدن انها از فلکه ها
– تخریب براکت ریل ها
– خارج شدن سیم بکسل گاورنر از محل خود
– فروریختن چاهک
– برخورد قاب وزنه تعادل به کابین
هر چند خرابی آسانسورها می‌تواند یک با چند مورد از نکات فوق باشد، برای مقاوم سازی آسانسورها در هنگام وقوع زلزله راه حل های مختلف و بی شماری از جمله موارد زیر هنگام نصب ارائه شده است :
– افزایش مقاومت ریل ها و استفاده از ریل با اندازه مقاطع بزرگتر
– کاهش فاصله نصب براکت ریل ها
– استفاده از نگهدارنده های مقاوم‌تر در نصب ریل ها و افزایش تعداد آنها
– استفاده از کفشک های لغزشی و غلتکی مقاوم در کابین و وزنه ی تعادل
– جلوگیری از نوسانات سیم بکسل ها توسط وسایل نوسان گیر در آسانسورهای پر سرعت و در ساختمان های بلند
از طرفی بر اساس ایده طراحی آسانسور مبتنب بر کارایی پس از وقوع زلزله، آسانسور باید بتواند در مقابل نیروهایی که به آن وارد شود، مقاوم بوده، پس از آن حداقل تا زمان نجات مسافرانی که احتمالا در داخل کابین حبس شده اند، فعال باشد.
زمین لرزه حرکت موجی لایه های درونی است که از محل موقوع از اعماق زمین به صورت طولی و عرضی منتشر می‌شود. در ابتدا امواجی کمتر ولی با فرکانس بالا و سرعت زیاد به صورت طولی منتشر می‌شوند. سرعت این امواج طی این آخرین آمار ثبت شده از ۳.۵ تا ۸ کیلومتر بر ثانیه گزارش شده است.
طبق استاندارد مقررات ایمنی ساخت و نصب آسانسورها در کشورهای آمریکا ( ASME A17_1_24)، ژاپن (JEAS) و کانادا آیین نامه هایی پیش بینی شده است که عبارتند از :
– قبل از وقوع زلزله، آسانسور توسط حس گر که بر روی سازه ساختمان نصب شده است، امواج زلزله را حس کرده، در نزدیک ترین طبقه در مسیر حرکت خود متوقف شود و سپس درب آسانسور باز شده، پس از تخلیه مسافران داخل کابین، کاملا خاموش شود.
– حسگر حساس به امواج زلزله که از اعماق زمین و از مرکز وقوع زلزله منتشر شوند با شتابی حداکثر ۰/۱۵ g و فرکانس ببین ۱ تا ۱۰ هرتز عکس العمل نشان دهد.
قابل به ذکراست موقعیت نصب حس گرهای زلزله در ساختمان ها مورد اختلاف استاندارد کشورهایی است که در این زمینه در حال تحقیق و فعالیت هستند.
طبق استاندارد کشور ژاپن، این سنسور باید در دیواره چاه آسانسور و در پایین ترین قسمت ساختمان نصب شده و برای بازگشت آسانسور به حالت عادی کلید ریست پیش بینی شود.
در کشور آمریکا و کانادا اکثر سازندگان، حسگرهای تولید خود را در موتورخانه نصب می‌کنند و وجود کلید ریست نیز اختیاری است. در صورت عدم وقوع زلزله شدید پس از حداکثر ۳۰ ثانیه، پس از کنترل چاه، آسانسور توسط مسئولین مربوطه به طور دستی به حالت عادی برمی‌گردد. سپس حداقل آسانسور دو مرتبه با کابین خالی در مسیر چاه برای اطمینان کارکرد مطلوب و ایمن راه اندازی گردد و در صورت عدم مشاهده ایراد و مشکل اساسی که به جان مسافران صدمه ای نخواهد خورد، آسانسور آماده بهره داری مجدد شود.
شایان توجه است ایران نیز کشوری لرزه خیز است. اکثر شهرهای کشورمان در مناطق زلزله خیز واقع هستند و منطقه وسیعی از آن بر روی یکی از دو کمربند بزرگ زلزله خیز جهان موسوم به الپا قرار دارد. و هر چند وقت یکبار زمین لرزه های بزرگی در آن به وقوع می‌پیوندد.
با توجه به رشد روزافزون ساختمان های بلندمرتبه و الزام نصب آسانسور در آنها به منظور کاهش آسیب ها در صورت. وقوع زلزله به کارگیری نکات مذکور در آیین نامه ها و مقررات ایمنی آسانسور الزامی است و این جز وظایف مسئولان محلی یا مرکزی در این مرحله بوده و باید توجه ویژه ای به آن معطوف شود.
